Projectontwikkeling
De markt voor projectontwikkelaars in vastgoed bevindt zich sinds 2008 in zwaar weer. Dit heeft grote gevolgen gehad voor het investeringsklimaat. Beleggers in vastgoed trokken zich massaal terug. Ook banken werden steeds kritischer met het verstrekken van financieringen. Dit leidde tot sterke waardedalingen voor vastgoed en met name in het lagere segment. Voor wat betreft A-locaties zoals de Zuidas in Amsterdam zijn de gevolgen hiervan nog te overzien, sterker nog, op A-locaties beginnen de waarden weer enigszins toe te nemen.
De markt voor commercieel vastgoed zal de komende jaren nog onder druk blijven staan. Het overschot aan leegstaande kantoren zal de vraag naar nieuwbouw tot een minimum beperken. Eerst zullen vele m2 leegstaande kantoren moeten worden herontwikkeld, hetgeen nu in een rap tempo gaande is. Ombouw van kantoren naar oa woningen, hotels, studentenhuisvesting, zorgvastgoed, etc.
De ontwikkeling van de winkelmarkt zal door verder ontwikkeling van 'social media' en de terugval in de economie het dieptepunt nog niet hebben bereikt. Op A-locaties zullen winkels worden herontwikkeld op basis van de veranderende markt.
Er blijft dus een vraag naar creatieve ontwikkelaars met visie om met name bestaand vastgoed een opwaardering te geven en meer toekomstbestendig te maken. Duurzaamheid speelt daarbij een cruciale rol.
Beleggingen
Beleggen in vastgoed zal altijd interessant blijven. Echter, in de jaren tot 2008 is beleggen in vastgoed te veel een financieel product geworden. Daardoor zijn de prijzen te hoog geworden.
Beleggen in vastgoed is een vak waarbij je niet alleen naar de huuropbrengst moet kijken maar naar het gehele product, de locatie, de kwaliteit van het gebouw(de), de toekomstbestendigheid van het gebouw(de), de huurder, etc. Het onroerend goed moet makkelijk aan te passen zijn aan de tijd en aan de wensen van de (volgende) gebruikers.
Mijn voorspelling in 2006 dat er zware wolken aan kwamen drijven voor de financiële wereld, hetgeen direct zijn weerslag zou krijgen op vastgoed in de meest brede zin van het woord, geschiedde. Op basis van mijn visie heb ik toen niet alleen besloten mijn bedrijf te verkopen, maar ook een deel van mijn beleggingen.
Advies
'Lessons learned'
Het is onnodig om in paniek te raken door hetgeen nu om ons heen is gebeurd. We moeten daarom niet overhaast handelen. We zijn er nu mee bekend dat de vastgoedmarkt en de bedrijven en belegger die daar grotendeels van afhankelijk zijn, in zwaar weer verkeren. Dus moeten we het probleem dat we met alle betrokkenen in de vastgoedwereld hebben veroorzaakt, ook met zijn allen als team oplossen. Als je vastgoedveilingen kunt voorkomen door lange termijn oplossingen te bedenken die voor alle partijen goed zijn, moet je dit niet nalaten. Er is op dit moment geen kopersmarkt dus de kans dat je tegen afbraakprijzen onroerend goed moet verkopen wordt dan groot. Dit raad ik in het belang van de markt ten zeerste af.
Goed vastgoed zal overigens altijd een goede belegging blijven. Er is nu even geen belangstelling bij beleggers, maar dat komt wel weer terug als de markt is uitgebodemd.
Last but not least..
De hele bouw- en vastgoedwereld staat aan de vooravond van een herstructureringsslag.
Als je nu niet al bezig bent deze verandering ben je al te laat. Dit geldt voor alle ondernemingen betrokken bij vastgoed. Zowel ontwikkelaars, architecten, aannemers, installateurs, onderaannemers, etc. Er zal veel meer thematisch gedacht moeten worden, hetgeen zeker geldt voor de aannemerij. Je moet je eigen markt gaan creëren en niet als schapen achter elkaar aan lopen.
Als adviseur kan ik u helpen de juiste stappen te nemen in deze vastgoedopgaves.